Rechtshandelingen van het ‘koude hart’?
Wat te doen? De huurmoordenaar is betaald om haar ex te vermoorden, maar hij voert de opdracht niet uit. De vrouw in kwestie vordert de 11.000 euro terug, die zij de huurmoordenaar betaalde. Zij doet in rechte zelf een beroep op de onzedelijkheid van de ‘moordovereenkomst’. De kantonrechter overweegt dat de vrouw in beginsel recht heeft op terugbetaling. Er is echter een grote ‘maar’. Het fundamentele algemene belang, van het niet geven van betaalde moordopdrachten, verzet zich tegen toewijzing. Vanwege de openbare orde zijn volgens de kantonrechter de gewone civiele regels niet op de terugbetaling van toepassing.
Een ‘moordovereenkomst’ is niet aan de orde van de dag. En dat geldt ook voor de wetsbepaling waarop de vrouw in kwestie zich beroept. Met deze wetsbepaling kan de inhoud of strekking van een rechtshandeling in strijd zijn met de goede zeden of de openbare orde. Is dat het geval, dan is zo’n rechtshandeling nietig. Minder juridisch: zo’n rechtshandeling is van meet af aan ongeldig. De ‘goede zeden’ en de ‘openbare orde’ zijn geen strak omlijnde begrippen. Het is daarom niet altijd eenvoudig om studenten een voorbeeld te geven om de betekenis en het gevolg hiervan uit te leggen. Maar met deze recente niet-uitgevoerde-moord-real-life-case kan aan de invulling van de begrippen een echte betekenis worden gegeven.
Ook op mijn eigen vakgebied heb ik een treffend voorbeeld van dit wetsartikel voor in mijn hoorcolleges. Een vrouw haalde namelijk haar partner over in hun samenlevingscontract te bepalen, voor het geval hun relatie op de klippen loopt, dat de man voor elk jaar dat ze samenwoonden een bedrag aan de vrouw betaalt. Als de man een poos later de relatie beëindigt, vordert ze 75.000 euro. Aan de rechter vertelt zij dat ze erop rekende dat de man het bedrag niet zou kunnen betalen, waardoor hij de relatie niet kon verbreken. Het hof oordeelt dat de vrouw met deze bepaling de man in de samenwoning ‘gevangen’ zette. En nietig omdat het in strijd is met de goede zeden. De open norm van de ‘goede zeden’ wordt hier ‘ingevuld’ door het recht van de man op eerbiediging van zijn privéleven.
En wat te denken van de rechtszaak van de levensvertegenwoordiger van zijn tante en haar boekhouder? De levensvertegenwoordiger wil het huis van zijn wilsonbekwame tante kopen. De boekhouder weet wel raad hoe een bepaling hierover uit het levenstestament te omzeilen. Hij koopt haar huis voor een lage prijs en belooft het huis daarna aan de levensvertegenwoordiger over te dragen. Maar ondanks diens aandringen doet de boekhouder dat niet. Die heeft het huis voor een prikkie gekocht en casht flink bij de doorverkoop! Er wordt niet op basis van ‘onzedelijkheid’ van de overeenkomst geprocedeerd; er rolt een schadevergoeding uit voor de levensvertegenwoordiger. Maar aan mijn studenten leg ik voor: zou hier sprake kunnen zijn van ‘onzedelijkheid’?
Een beroep op de ‘goede zeden’ en ‘openbare orde’ van een rechtshandeling is een wild guess. Deze open normen zijn maatschappelijk geladen. Het zijn immers normen van ongeschreven dwingend recht die in onze samenleving als fundamenteel worden ervaren. Of in de civiele zaak over de mondkapjesdeal van Sywert van Lienden en collega-mondkapjes-miljonairs ook de goede zeden en de openbare orde van stal worden gehaald is nog niet duidelijk. Maar het is niet ondenkbaar dat de publieke opinie over de mondkapjesdeal een rol gaat spelen.
Hoe het juridisch ook zij: hebben de vrouw van de moordovereenkomst, de vrouw die haar partner juridisch gevangen zette, de levensvertegenwoordiger en Sywert van Lienden en co. hun mooie rode en kloppende hart (voor een deel) niet ingeruild voor een hart van steen, net zoals in het literaire sprookje van Das kalte Herz van Wilhelm Hauff? Hierin verkoopt de straatarme hoofdpersoon zijn warme hart voor een hart van steen om in rijkdom te leven. Hij trouwt het mooiste meisje van zijn dorp, maar geniet door zijn koude hart niet van zijn geld en geluk. Wonder boven wonder krijgt hij zijn warme hart terug. Maar zo gaat dat in sprookjes! In onze wereld niet. Hier kan je hart niet groot genoeg zijn. Dan blijf je namelijk weg bij rechtshandelingen die in strijd zijn met de goede zeden of de openbare orde.
Deze column is eerder verschenen in Ars Aequi mei 2024.
Categorie: Columns