De Indische doofpot. Waarom Nederlandse oorlogsmisdaden in Indonesië nooit zijn vervolgd
Boekbespreking. Waar Over de grens laat zien welke oorlogsmisdaden zijn verricht tijdens de dekolonisatieoorlog in Indonesië, maakt De Indische doofpot inzichtelijk waarom die misdaden later nooit tot een vervolging hebben geleid in Nederland. Maurice Swirc hanteert in dit boek een duidelijk historisch-juridische invalshoek. Op basis van een rijkgeschakeerd pallet aan bronnen – waaronder als ‘staatsgeheim’ gerubriceerde – zet de onderzoeksjournalist uiteen hoe de militaire en politieke kopstukken de door Nederlandse militairen gepleegde oorlogsmisdaden in de doofpot probeerden te stoppen.
De strategie van de Nederlandse autoriteiten zou neerkomen op het volgende: ontkennen, liegen, verhullen, traineren en negeren. Zo kon het extreme geweld in Indonesië decennialang onder de radar blijven. Maar er was niet alleen sprake van een historische doofpot. Volgens Swirc was er ook een tweede, ministens zo indringende, juridische doofpot. De zogenoemde Verjaringswet zorgde ervoor dat de daders van oorlogsmisdaden begaan tussen 1945 en 1949 in Indonesië nooit meer strafrechtelijk konden worden vervolgd. Let wel: de wet beoogde juist te voorkomen dat andere in Nederland gepleegde oorlogsmisdaden konden verjaren, zodat die wél vervolgbaar bleven. Swirc karakteriseert de Nederlandse houding dan ook als volgt: ‘oorlogsmisdaden kunnen uitsluitend door anderen worden gepleegd, door onderdanen van andere landen’.
‘Bij het vegen van de trap moet je bovenaan beginnen’, zo klinkt het al jaren onder Indiëveteranen. Swric beschrijft overtuigend hoe opeenvolgende Nederlandse ministers hebben geprobeerd precies dat te voorkomen. Zij wilden beslist niet dat er veteranen zouden worden vervolgd en waren bereid zich in allerlei bochten te wringen om dat te bewerkstelligen. Waarom? Aan de regeringszijde was de redenering: als aangeklaagde militairen zich voor de rechter zouden beroepen op het feit dat zij een opdracht uitvoerden, zou uiteindelijk niet alleen de militaire top, maar ook de politieke leiding in beeld komen. Uit eigen lijfsbehoud wilde men dat absoluut vermijden.
De Indische doofpot is gevuld met interessante inzichten en observaties. Het relaas steunt op uitvoerige bestudering van wetenschappelijke literatuur en archivalia. Hoewel de materie complex is en soms wat detaillistisch aan bod komt, is dit zeer vlot leesbare boek een aanrader. (RJ)
Maurice Swirc
De Indische doofpot. Waarom Nederlandse oorlogsmisdaden in Indonesië nooit zijn vervolgd
Amsterdam: De Arbeiderspers 2022, 664 p., € 34,99
Categorie: Boekbesprekingen