Wie erft jouw gezicht? Over hologramfluencers, digitale koffers en de testamentaire deepfakeclausule
In een nalatenschap kom je best vaak een verborgen schat tegen. Een koffer met brieven, zoals in de podcastserie Liefste Lies. Alleen al door de aanhef van deze brieven voel je hoe Lies’ ogenschijnlijk saaie leven uit de jaren 40 en 50 in Sittard ineens gaat glanzen. Soms heeft een verborgen schat gewoon een waarde in euro’s. Zoals die in een recente rechtszaak over een koffer met 5.000 euro aan contanten. In het testament van de koffereigenaar waren zijn roerende zaken gelegateerd. Maar van wie is dat geld dan? Van de erfgenaam of van de legataris? En soms verstopt de schat zich nog beter voor de erfgenamen. Broers halen het huis van hun overleden moeder leeg en vinden op zolder, tussen vergeelde kranten en een doos vol stekkers en verlengsnoeren, een vroege Superman-strip. Die bleek onlangs op een veiling zomaar 8 miljoen euro waard!
Het zijn drie heel verschillende papieren schatten in een nalatenschap. Papier dat het hart raakt, of papieren die de erfbelasting omhoog jagen. Notarissen bewaren in hun kluis schatten van papier die de erfbelasting juist omlaag moeten brengen. Deze schatten worden ‘papieren schenkingen’ genoemd, omdat die pas na het overlijden van de schenker worden uitbetaald.
Een schat kan zich ook rustig in het zicht verstoppen, in een schilderij dat gewoon aan de muur hangt. Dat bleek kort geleden in het Amsterdam Museum. Daar hangt al eeuwen een 17e-eeuws portret van kooplieden uit de Gouden Eeuw. Pas na een grondige inspectie van het doek komt ineens een komeettatoeage op de arm van een van hen ‘in beeld’, erg ongewoon. Zo komt de nalatenschap van dat schilderij eindelijk het heden binnen.
Toch is de spannendste verborgen schat van 2025 niet van papier of olieverf. Deze zit verborgen in een serverpark: jouw stem, jouw motoriek, jouw gezicht. Met een paar muisklikken kan iemand jou dingen laten zeggen die je nooit hebt gezegd. Juridisch gezien is dat, zeker na overlijden, nog geen helder verhaal. Er ligt nu echter een ontwerp-wetsvoorstel voor een ‘naburig recht’ op deepfakes. Het geeft iedereen het exclusieve recht om te bepalen of er een digitale dubbelganger wordt gemaakt, gekopieerd, gebruikt en verspreid. Dit recht werkt tot zeventig jaar na overlijden door. Toestemming voor een deepfake moet op papier (of digitaal). En zelfs al geef je toestemming, er is een rem. Jij, of na jouw dood degene met jouw naburige recht, kan deepfakes ‘aanpakken’ die jouw eer of naam aantasten.
Deze wetgeving vind ik hard nodig. Niet uit angst voor vernieuwing, maar om het behoud van rouw en historisch besef. Zolang er geen duidelijke regels zijn, kan dat tot pijn en verwarring bij nabestaanden leiden. Denk aan Zelda Williams, die moet aanzien hoe haar wereldberoemde vader opduikt in AI-video’s die niets met zijn echte woorden te maken hebben. En met de wet worden niet alleen individuele personen beschermd, maar ook het collectieve geheugen. Deepfakes van overledenen kunnen zonder die bescherming namelijk de geschiedenis herschrijven.
Als het aan mij ligt, wordt er vanaf morgen in elk testament een deepfake-clausule opgenomen. Wie beslist er na jouw overlijden over deepfakes van je stem en je beeltenis? En minstens zo belangrijk: welke toepassingen vind je prima (een documentaire en opsporing door de politie) en welke wil je nooit ‘terugzien’, ook niet met toestemming? Bijvoorbeeld dat je onbedoeld een postmortale hologramfluencer wordt voor een dubieuze crypto. In de deepfake-clausule kun je ook opnemen wat jouw beheerder of executeur moet doen als het misgaat. Bijvoorbeeld platforms dwingen tot verwijdering. En waar dat kan, een schadevergoeding claimen. Want straks geldt: wie jouw digitale schat wil gebruiken, moet eerst de sleutel vragen. Je nalatenschap bestaat dus voortaan ook uit jouw onderhandelingspositie! Eén praktische vraag blijft dan wel open: wie gaat jouw digitale koffer zeventig jaar lang beheren? Hoe dat op te lossen?
Misschien wordt straks wel een van de belangrijkste erfenisvragen: wie ‘erft’ jouw gezicht? In een wereld waarin een digitale dubbelganger veel waarde kan krijgen, is de echte verborgen schat niet een koffer met geld, maar de regie over wie er met jouw hoofd naar ‘buiten’ mag. Liever nu een deepfake-clausule in je testament opnemen dan later een onverwachte carrière als hologramfluencer!
Deze column is eerder verschenen in Ars Aequi december 2025.
Categorie: Columns